สุโขทัย (4)
วันอังคาร ที่ 29 พฤศจิกายน 2554 เวลา 0:00 น
การที่กรุงศรีอยุธยาสมัยพระเจ้าอู่ทองซึ่งเป็นแคว้นเกิดใหม่แท้ ๆ สามารถยกขึ้นไปตีเมืองสองแคว (พิษณุโลก) ปราการด่านหน้าอันมั่นคงของอาณาจักรสุโขทัยอายุนับร้อยปีได้เป็นชัยชนะยิ่งใหญ่ทำให้อาณาจักรสุโขทัยไม่กล้าแผ่อิทธิพลลงใต้ไปจนถึงกรุงศรีอยุธยา
จะว่าคราวนั้นอยุธยาได้ชายขอบของอาณาจักรสุโขทัยแล้วก็ได้ เพียงแต่ยังไม่ได้เข้าตีกล่องดวงใจคือตัวเมืองสุโขทัยเท่านั้น และการที่แลกเอาตัวพญาลิไทลงไปอยู่เมืองสองแควเป็นตัวประกัน โดยส่งพระมหาเทวีน้องสาวพญาลิไทซึ่งเป็นเมียขุนหลวงพะงั่วขึ้นไปครองกรุงสุโขทัยแทน เรียกว่าเป็นทั้งการ “สั่ง” และการ “สอน” สุโขทัย ว่าครั้งนี้ยอมให้แค่นี้นะ พระมหาเทวีจึงเป็นเหมือนนอมินีทั้งของพระเจ้ากรุงศรีอยุธยาและพญาลิไทร่วมกัน
ทั้งหมดนี้แปลว่าขณะตั้งแคว้นอยุธยาขึ้นใน พ.ศ. 1893 อาณาจักรสุโขทัยยังคงอยู่และอยู่ต่อมาอีกร่วมร้อยปี ไม่ใช่ว่าอาณาจักรสุโขทัยล่มสลายแล้วจึงเกิดอยุธยา ไม่เหมือนกับที่อยุธยาเสียกรุงแล้วจึงเกิดธนบุรี และธนบุรีถูกลดฐานะลงจากราชธานีแล้วจึงเกิดกรุงเทพฯ
เมื่อพระมหาธรรมราชาหรือพญาลิไทตายและพญาลือไทขึ้นครองสุโขทัย ขุนหลวงพะงั่วน้องเขยซึ่งขณะนั้นได้เป็นสมเด็จพระบรมราชาธิราช กษัตริย์พระองค์ที่ 3 แห่งกรุงศรีอยุธยาแล้วก็หมดความเกรงใจจึงบุกเข้ายึดถึงใจกลางอาณาจักรสุโขทัยจากโอรสของพญาลิไทคือพญาลือไท เจ้าเมืองสุโขทัยองค์ที่ 8 แล้วให้ย้ายลงไปอยู่เมืองสองแควเหมือนครั้งพญาลิไทผู้เป็นพ่อ ทางกรุงสุโขทัยก็คืนให้พระมหาเทวีตั้งรัฐบาลใหม่อีกรอบ เห็นไหมครับ ในที่สุดก็เป็นเรื่องวุ่น ๆ ในครอบครัวพ่อขุนสุโขทัยกับขุนหลวงอยุธยาทั้งนั้น
ในสมัยพญาลือไทนี้เองสุโขทัยทั้งอาณาจักรก็ตกเป็นของอยุธยาโดยราบคาบ แต่ยังให้มีผู้ปกครองได้เองอยู่ต่อไปเรียกว่าเมืองประเทศราช
พระมหาเทวีครองกรุงสุโขทัยรอบสองไม่นานก็ตาย โอรสที่ประสูติจากขุนหลวงพะงั่วชื่อพระศรีเทพาหุราชได้เป็นเจ้าเมืองสุโขทัยองค์ที่ 9 ต่อจากแม่ องค์นี้มีเชื้อสุพรรณทางพ่อเชื้อสุโขทัยทางแม่ ทั้งใกล้ชิดกับอยุธยาทางพ่อและสองแควทางแม่ แต่เมื่อฟ้าเปลี่ยนสี ขุนหลวงพะงั่วสวรรคต สิ้นที่พึ่งทางอยุธยาพระราเมศวรโอรสพระเจ้าอู่ทองซึ่งเคยเป็นกษัตริย์อยุธยาแล้วรอบหนึ่งยกทัพจากลพบุรีเข้าทวงราชสมบัติจับพระเจ้าทองลัน พระราชโอรสขุนหลวงพะงั่ว (น้องคนละแม่กับพระศรีเทพาหุราช) ฆ่าแล้วขึ้นเป็นกษัตริย์อยุธยาอีกรอบ พระศรีเทพาหุราชกลัวภัยจะมาถึงตัวจึงตัดสินใจยกเมืองสุโขทัยให้และให้หาเจ้านายเชื้อสายสุโขทัยองค์ใหม่ครองกันเอง ส่วนท่านปลีกวิเวกลงไปครองกำแพงเพชร
ประวัติศาสตร์สมัยก่อนคนโน้นยอมแพ้คนนี้ ยอมถอยทางนี้ทางโน้น เรียกว่าถ้อยทีถ้อยอาศัย ไม่เอาเป็นเอาตายกัน ต่อเมื่อบุญมาวาสนาส่งจึงค่อยกลับเข้ามามีอำนาจใหม่ เจ้าเมืองหลายคนจึงเป็นกันคนละหลายรอบ เรียกว่ารู้จักสมบัติผลัดกันชม นักการเมืองสมัยนี้น่าจะเอาไปลองคิดดูนะครับ!
เจ้านายเชื้อสายสุโขทัยที่แซงใครต่อใครขึ้นมาครองกรุงสุโขทัยเป็นลำดับที่ 10 คือพญาไสยลือไท ลูกพญาลือไท แต่พอสิ้นพญาไสยลือไทย พญาบาลเมืองเข้าใจว่าเป็นน้องพญาไสยลือไทก็ได้ขึ้นเป็นเจ้าเมืองพิษณุโลก ในขณะที่น้องชายอีกคนคือพญารามครองเมืองสุโขทัยแบ่งกันเป็นใหญ่ นับเป็นผู้ปกครองแคว้นสุโขทัยรุ่นสุดท้าย ขณะนั้นอยุธยาเข้าสู่รัชกาลที่ 6 คือ พระอินทราชาหรือเจ้านครอินทร์ซึ่งยกทัพจากสุพรรณมาตีอยุธยาจนพระเจ้ารามราชาธิราช พระราชโอรสสมเด็จพระราเมศวรยอมยกราชสมบัติให้แล้วเสด็จออกไปครองชุมชนเล็ก ๆ อยู่ที่บ้านปทาคูจามแถววัดพุทไธศวรรย์
เจ้านครอินทร์ผู้นี้มีชื่อว่าสมเด็จพระนครินทราธิราช มีเชื้อสายสุพรรณภูมิ และพระมารดาเป็นเจ้าทางสุโขทัย พระมเหสีก็เป็นชาวสุโขทัยได้ผนวกเอาอาณาจักรสุโขทัยเข้าเป็นของอยุธยาโดยเด็ดขาดเป็นอันสิ้นวงศ์พระร่วงหรือวงศ์สุโขทัย แล้วเกณฑ์เจ้านายขุนนางสุโขทัย พิษณุโลก กำแพงเพชรลงมาอยู่อยุธยา สุโขทัย ศรีสัชนาลัย สวรรคโลกแทบจะเป็นหัวเมืองเล็ก ๆ ที่ไม่มีความสำคัญทั้งในทางการเมืองและการค้าอีกต่อไป แต่เมืองที่ยิ่งใหญ่ขึ้นคือเมืองสองแควหรือพิษณุโลก เรียกว่าเป็นเมืองลูกหลวงชั้นเอกของอยุธยา คนจะเป็นรัชทายาทต้องขึ้นไปครองพิษณุโลกก่อนทั้งสิ้น
ความสำคัญของพิษณุโลกคือเป็นเมืองหน้าด่านทางเหนือ และคุมสุโขทัย พิจิตร กำแพงเพชร ตาก อุตรดิตถ์ นครสวรรค์ไปด้วย ศัตรูของอยุธยาเวลานั้นไม่ใช่อาณาจักรสุโขทัยอีกแล้ว แต่เป็นอาณาจักรล้านนาซึ่งตั้งเมืองหลวงอยู่ที่เชียงใหม่ กษัตริย์ล้านนาขณะนั้นคือพญาสามฝั่งแกน และพระราชโอรสคือพระเจ้าติโลกราชซึ่งมีเรื่องกระทบกระทั่งกับอยุธยาตามชายแดนอยู่เนือง ๆ
สมเด็จพระนครินทราธิราชผู้นี้ถูกเรียกขานว่าเป็นพระร่วงพระองค์หนึ่งเพราะทรงมีเชื้อสายสุโขทัยและเป็นผู้แผ่อำนาจไปปกครองสุโขทัยดุจว่าเป็นกษัตริย์องค์หนึ่งของอาณาจักรของสุโขทัย เคยเสด็จไปเมืองจีนนำเครื่องถ้วยชามจีนเข้ามาเผยแพร่ในอยุธยา จีนเรียก “เจียวลกควนอิน” (เจ้านครอินทร์)
เมื่อสิ้นสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระองค์นี้ พระราชโอรสคือเจ้าสามพระยาได้เป็นกษัตริย์หลังจากที่พี่ชายสององค์คือเจ้าอ้ายพญาเจ้ายี่พญาชนช้างแย่งราชสมบัติจนตายทั้งคู่ ต่อมาพระราชโอรสของเจ้าสามพระยาคือพระราเมศวร (เป็นตำแหน่งพระอุปราชสมัยอยุธยาตอนต้น) ซึ่งเคยครองเมืองพิษณุโลกมาก่อนได้ครองอยุธยาแทนชื่อสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ระหว่างอยู่ในราชสมบัติ พระเจ้าติโลกราช กษัตริย์ล้านนา (โปรดสังเกตว่าอยู่ร่วมสมัยกันแต่ครองคนละอาณาจักร ชื่อคล้ายกัน แปลเหมือนกัน ศรัทธาในพุทธศาสนาเหมือนกัน) ได้แผ่อำนาจลงมาเกือบถึงพิษณุโลก สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงขึ้นไปตั้งวอร์รูมรับมืออยู่ที่พิษณุโลก
ระหว่างนั้นพิษณุโลกเป็นดุจราชธานีแห่งที่ 2 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงผนวชเป็นพระภิกษุอยู่ที่นั่นและทรงทะนุบำรุงพุทธศาสนามากมาย
เชื้อสายเจ้านายสุโขทัยอพยพลงมาอยู่อยุธยากันมากจนได้ทำราชการเป็นใหญ่เป็นโต แต่เรื่องเก่า ๆ นั้นใครสะกิดก็เป็นแผลให้เจ็บปวดได้ พระนาม “ธรรมราชา” ที่เคยเรียกเจ้าเมืองอาณาจักรสุโขทัยตั้งแต่ครั้งพระมหาธรรมราชาลิไทลงมาบัดนั้นก็กลายเป็นเพียงบรรดาศักดิ์ขุนนางธรรมดา ในสมัยสมเด็จพระไชยราชาธิราชแห่งกรุงศรีอยุธยา ขุนพิเรนทรเทพ (ในหนังเรื่องสุริโยไทของ
ท่านมุ้ย ฉัตรชัยแสดงเป็นขุนพิเรนทรเทพ) เชื้อสายเจ้าทางสุโขทัยเป็นเจ้ากรมพระตำรวจ ต่อมาถึงสมัยขุนวรวงศาธิราช ได้คบคิดกับขุนอินทรเทพ หมื่นราชเสน่หา และหลวงศรียศจับขุนวรวงศาธิราช ท้าวศรีสุดาจันทร์และลูกฆ่า แล้วเชิญพระเทียรราชา น้องสมเด็จพระไชยราชาสึกจากพระมาครองราชย์เป็นสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ
ในรัชกาลใหม่นี้ขุนพิเรนทรเทพได้เป็นพระมหาธรรมราชาและโปรดฯ ให้ขึ้นไปครองเมืองพิษณุโลก อันเป็นการตอบแทนความดีอย่างสูงสุดเพราะเท่ากับคืนเกียรติยศแก่เจ้านายเชื้อสายสุโขทัยนั่นเอง
ครั้นพม่าสมัยบุเรงนองยกทัพมาตีอยุธยา พระมหาธรรมราชามีเรื่องขัดแย้งกับทางอยุธยาอยู่ก่อนแล้วจึงไปเข้าด้วยกับพม่า บุเรงนองตั้งให้เป็นเจ้าฟ้าสองแควครองเมืองพิษณุโลกไม่ขึ้นต่ออยุธยา แต่เป็นเจ้าเมืองประเทศราชของพม่า
เมื่อพม่าตีอยุธยาแตกครั้งที่ 1 ได้ตั้งเจ้าฟ้าสองแควเป็นกษัตริย์ครองพระนคร ศรีอยุธยาพระองค์ที่ 18 ทรงพระนามว่าสมเด็จพระมหาธรรมราชาตามแบบสุโขทัย หรือสมเด็จพระสรรเพชญที่ 1 แต่เป็นพระองค์แรกของราชวงศ์ใหม่ซึ่งนักประวัติศาสตร์เรียกว่าราชวงศ์สุโขทัยหรือราชวงศ์พระร่วง พระราชโอรสของพระองค์คือสมเด็จพระนเรศวรและสมเด็จพระเอกาทศรถ
เป็นอันว่าสมเด็จพระนเรศวรมหาราชก็มีเชื้อสายเจ้านายทางสุโขทัยทางพ่อ อยุธยาทางแม่
คราวที่แล้วตั้งคำถามว่าอาณาจักรสุโขทัยเกิดก่อนอาณาจักรอยุธยา ต่อมาอยุธยาจึงตั้งขึ้นเป็นแคว้นใหม่ทางใต้แถบลุ่มน้ำเจ้าพระยาและป่าสักจนพัฒนาไปเป็นอาณาจักรมีเมืองขึ้นเมืองประเทศราชมากมาย ในขณะที่สุโขทัยยังอยู่แต่ก็ค่อย ๆ เสื่อมลงจนรอบแรกตกเป็นเมืองประเทศราชของอยุธยาสมัยพญาลือไท ซึ่งแปลว่าเสียอำนาจแต่ยังจัดการปกครองตนเองได้และสูญอาณาจักรโดยสิ้นเชิงในรอบหลังสมัยพญาบาลเมืองและพญาราม เหตุใดในทางประวัติศาสตร์จึงถือว่าสุโขทัยเป็นอาณาจักรแรกของไทยและสัมพันธ์กับอาณาจักรที่สองคือกรุงศรีอยุธยา แล้วอาณาจักรโยนกหรือล้านนาของพ่อขุนเม็งรายมหาราชและอาณาจักรอื่น ๆ หายไปไหน ไม่ใช่บรรพบุรุษของเราด้วยดอกหรือ
ถ้าตอบสั้น ๆ ก็ต้องว่าใช่ทั้งนั้น เราจะ นับแต่พ่อขุนรามคำแหงไม่ได้ พ่อขุนบานเมือง พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พ่อขุนศรีนาวนำถุม ก็เป็นผู้สร้างบ้านเมืองนี้มาให้เรา แต่ที่เราให้เครดิตสุโขทัยเป็นพิเศษเพราะก่อนหน้านี้เรามีความรู้เกี่ยวกับอาณาจักรอื่นน้อย แม้แต่สุโขทัยเองก็รู้จักไม่หมดจด สมัยผมยังเด็กครูสอนให้เรียกว่าพ่อขุนนาวนำถม พ่อขุนบางกลางท่าวด้วยซ้ำ เจ้าเมืองสุโขทัยก็รู้จักอยู่ไม่กี่คน ต่อมาเราพบหลักฐานมากขึ้น การอ่านศิลาจารึกก็แตกฉานมากขึ้นตีความได้น่าเชื่อถือขึ้น
จึงเริ่มลำดับความรู้กันใหม่
ถ้าตอบยาว ๆ ก็ต้องว่า พ่อขุนเม็งรายแห่งอาณาจักรโยนกหรือล้านนาท่านก็ใหญ่ของท่านอยู่ทางเหนือสุดแต่เมื่อวันนี้เชียงราย เชียงใหม่ พะเยาของท่านเป็นของไทยท่านก็เป็นบรรพชนของไทยด้วยเช่นเดียวกับพระนางจามเทวีแห่งอาณาจักรหริภุญไชย เมื่อลำพูนเข้ามาอยู่กับไทยท่านก็เป็นบรรพสตรีของไทย แต่ที่เราต้องให้เครดิตแก่อาณาจักรสุโขทัยเป็นพิเศษเพราะมีการผสมปนเปกับอยุธยามากกว่าใคร จากที่เล่ามาก็จะเห็นว่าอยุธยาเคยขึ้นไปครองสุโขทัย (ทางล้านนาเองอยุธยาก็เคยขึ้นไปครอง) ฝ่ายเจ้านายเชื้อสายสุโขทัยก็เคยลงมาครองอยุธยาจึงมีความสัมพันธ์ทางการแต่งงานและทางสายเลือดต่อกันติดจนแยกออกยากมากกว่าสายพ่อขุนเม็งรายและพระนางจามเทวี
เป็นอันว่าอาณาจักรสุโขทัยครั้งนั้นมีผู้ปกครองดังต่อไปนี้ครับ
ราชวงศ์นาวนำถุม
1.พ่อขุนศรีนาวนำถุม
2.พ่อขุนผาเมือง (ลูกพ่อขุนศรีนาวนำถุม)
ราชวงศ์พระร่วง
1. พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ (ลูกเขยพ่อขุนศรีนาวนำถุม)
2. พ่อขุนบานเมือง (ลูกพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
3. พ่อขุนรามคำแหง (ลูกพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
4. พญาเลอไท (ลูกพ่อขุนรามคำแหง)
5. พญางั่วนำถุม (ลูกพ่อขุนบานเมือง)
6. พญาลิไท (ลูกพญาเลอไท) อยุธยาซึ่งเพิ่งตั้งขึ้นในสมัยนี้ยึดได้พิษณุโลก ท่านได้เป็นเจ้าเมืองสุโขทัยสองรอบ
7. พระมหาเทวี (น้องพญาลิไท เมียขุนหลวงพะงั่ว) ได้เป็นสองรอบ
8. พญาลือไท (ลูกพญาลิไท) กรุงศรีอยุธยายึดได้อาณาจักรสุโขทัยทั้งหมดแต่ให้เป็นประเทศราช
9. พระศรีเทพาหุราช (ลูกพระมหาเทวี) ได้เป็นต่อจากแม่หลังจากแม่เป็นเจ้าเมืองรอบสอง
10. พญาไสยลือไท (ลูกพญาลือไท)
11. พญาบาลเมือง (ลูกพญาลือไท) ครองสองแคว
และ 12. พญาราม (เข้าใจว่าเป็นลูกพญาลือไทเช่นกัน) ครองกรุงสุโขทัย หลังจากนั้นกรุงศรีอยุธยาได้ผนวกรวมอาณาจักรสุโขทัยเข้ามาแล้วส่งคนจากอยุธยาขึ้นไปครองไม่ให้ปกครองตนเองอีก
ความยิ่งใหญ่อลังการดุจพระร่วงหรือการรับรุ่งอรุณยามเช้าของสุโขทัยก็เป็นอันร่วงไปตามอนิจลักษณะที่ว่าด้วยการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปของสรรพสิ่งด้วยประการฉะนี้แล.
วิษณุ เครืองาม
wis.k@hotmail.com
จะว่าคราวนั้นอยุธยาได้ชายขอบของอาณาจักรสุโขทัยแล้วก็ได้ เพียงแต่ยังไม่ได้เข้าตีกล่องดวงใจคือตัวเมืองสุโขทัยเท่านั้น และการที่แลกเอาตัวพญาลิไทลงไปอยู่เมืองสองแควเป็นตัวประกัน โดยส่งพระมหาเทวีน้องสาวพญาลิไทซึ่งเป็นเมียขุนหลวงพะงั่วขึ้นไปครองกรุงสุโขทัยแทน เรียกว่าเป็นทั้งการ “สั่ง” และการ “สอน” สุโขทัย ว่าครั้งนี้ยอมให้แค่นี้นะ พระมหาเทวีจึงเป็นเหมือนนอมินีทั้งของพระเจ้ากรุงศรีอยุธยาและพญาลิไทร่วมกัน
ทั้งหมดนี้แปลว่าขณะตั้งแคว้นอยุธยาขึ้นใน พ.ศ. 1893 อาณาจักรสุโขทัยยังคงอยู่และอยู่ต่อมาอีกร่วมร้อยปี ไม่ใช่ว่าอาณาจักรสุโขทัยล่มสลายแล้วจึงเกิดอยุธยา ไม่เหมือนกับที่อยุธยาเสียกรุงแล้วจึงเกิดธนบุรี และธนบุรีถูกลดฐานะลงจากราชธานีแล้วจึงเกิดกรุงเทพฯ
เมื่อพระมหาธรรมราชาหรือพญาลิไทตายและพญาลือไทขึ้นครองสุโขทัย ขุนหลวงพะงั่วน้องเขยซึ่งขณะนั้นได้เป็นสมเด็จพระบรมราชาธิราช กษัตริย์พระองค์ที่ 3 แห่งกรุงศรีอยุธยาแล้วก็หมดความเกรงใจจึงบุกเข้ายึดถึงใจกลางอาณาจักรสุโขทัยจากโอรสของพญาลิไทคือพญาลือไท เจ้าเมืองสุโขทัยองค์ที่ 8 แล้วให้ย้ายลงไปอยู่เมืองสองแควเหมือนครั้งพญาลิไทผู้เป็นพ่อ ทางกรุงสุโขทัยก็คืนให้พระมหาเทวีตั้งรัฐบาลใหม่อีกรอบ เห็นไหมครับ ในที่สุดก็เป็นเรื่องวุ่น ๆ ในครอบครัวพ่อขุนสุโขทัยกับขุนหลวงอยุธยาทั้งนั้น
ในสมัยพญาลือไทนี้เองสุโขทัยทั้งอาณาจักรก็ตกเป็นของอยุธยาโดยราบคาบ แต่ยังให้มีผู้ปกครองได้เองอยู่ต่อไปเรียกว่าเมืองประเทศราช
พระมหาเทวีครองกรุงสุโขทัยรอบสองไม่นานก็ตาย โอรสที่ประสูติจากขุนหลวงพะงั่วชื่อพระศรีเทพาหุราชได้เป็นเจ้าเมืองสุโขทัยองค์ที่ 9 ต่อจากแม่ องค์นี้มีเชื้อสุพรรณทางพ่อเชื้อสุโขทัยทางแม่ ทั้งใกล้ชิดกับอยุธยาทางพ่อและสองแควทางแม่ แต่เมื่อฟ้าเปลี่ยนสี ขุนหลวงพะงั่วสวรรคต สิ้นที่พึ่งทางอยุธยาพระราเมศวรโอรสพระเจ้าอู่ทองซึ่งเคยเป็นกษัตริย์อยุธยาแล้วรอบหนึ่งยกทัพจากลพบุรีเข้าทวงราชสมบัติจับพระเจ้าทองลัน พระราชโอรสขุนหลวงพะงั่ว (น้องคนละแม่กับพระศรีเทพาหุราช) ฆ่าแล้วขึ้นเป็นกษัตริย์อยุธยาอีกรอบ พระศรีเทพาหุราชกลัวภัยจะมาถึงตัวจึงตัดสินใจยกเมืองสุโขทัยให้และให้หาเจ้านายเชื้อสายสุโขทัยองค์ใหม่ครองกันเอง ส่วนท่านปลีกวิเวกลงไปครองกำแพงเพชร
ประวัติศาสตร์สมัยก่อนคนโน้นยอมแพ้คนนี้ ยอมถอยทางนี้ทางโน้น เรียกว่าถ้อยทีถ้อยอาศัย ไม่เอาเป็นเอาตายกัน ต่อเมื่อบุญมาวาสนาส่งจึงค่อยกลับเข้ามามีอำนาจใหม่ เจ้าเมืองหลายคนจึงเป็นกันคนละหลายรอบ เรียกว่ารู้จักสมบัติผลัดกันชม นักการเมืองสมัยนี้น่าจะเอาไปลองคิดดูนะครับ!
เจ้านายเชื้อสายสุโขทัยที่แซงใครต่อใครขึ้นมาครองกรุงสุโขทัยเป็นลำดับที่ 10 คือพญาไสยลือไท ลูกพญาลือไท แต่พอสิ้นพญาไสยลือไทย พญาบาลเมืองเข้าใจว่าเป็นน้องพญาไสยลือไทก็ได้ขึ้นเป็นเจ้าเมืองพิษณุโลก ในขณะที่น้องชายอีกคนคือพญารามครองเมืองสุโขทัยแบ่งกันเป็นใหญ่ นับเป็นผู้ปกครองแคว้นสุโขทัยรุ่นสุดท้าย ขณะนั้นอยุธยาเข้าสู่รัชกาลที่ 6 คือ พระอินทราชาหรือเจ้านครอินทร์ซึ่งยกทัพจากสุพรรณมาตีอยุธยาจนพระเจ้ารามราชาธิราช พระราชโอรสสมเด็จพระราเมศวรยอมยกราชสมบัติให้แล้วเสด็จออกไปครองชุมชนเล็ก ๆ อยู่ที่บ้านปทาคูจามแถววัดพุทไธศวรรย์
เจ้านครอินทร์ผู้นี้มีชื่อว่าสมเด็จพระนครินทราธิราช มีเชื้อสายสุพรรณภูมิ และพระมารดาเป็นเจ้าทางสุโขทัย พระมเหสีก็เป็นชาวสุโขทัยได้ผนวกเอาอาณาจักรสุโขทัยเข้าเป็นของอยุธยาโดยเด็ดขาดเป็นอันสิ้นวงศ์พระร่วงหรือวงศ์สุโขทัย แล้วเกณฑ์เจ้านายขุนนางสุโขทัย พิษณุโลก กำแพงเพชรลงมาอยู่อยุธยา สุโขทัย ศรีสัชนาลัย สวรรคโลกแทบจะเป็นหัวเมืองเล็ก ๆ ที่ไม่มีความสำคัญทั้งในทางการเมืองและการค้าอีกต่อไป แต่เมืองที่ยิ่งใหญ่ขึ้นคือเมืองสองแควหรือพิษณุโลก เรียกว่าเป็นเมืองลูกหลวงชั้นเอกของอยุธยา คนจะเป็นรัชทายาทต้องขึ้นไปครองพิษณุโลกก่อนทั้งสิ้น
ความสำคัญของพิษณุโลกคือเป็นเมืองหน้าด่านทางเหนือ และคุมสุโขทัย พิจิตร กำแพงเพชร ตาก อุตรดิตถ์ นครสวรรค์ไปด้วย ศัตรูของอยุธยาเวลานั้นไม่ใช่อาณาจักรสุโขทัยอีกแล้ว แต่เป็นอาณาจักรล้านนาซึ่งตั้งเมืองหลวงอยู่ที่เชียงใหม่ กษัตริย์ล้านนาขณะนั้นคือพญาสามฝั่งแกน และพระราชโอรสคือพระเจ้าติโลกราชซึ่งมีเรื่องกระทบกระทั่งกับอยุธยาตามชายแดนอยู่เนือง ๆ
สมเด็จพระนครินทราธิราชผู้นี้ถูกเรียกขานว่าเป็นพระร่วงพระองค์หนึ่งเพราะทรงมีเชื้อสายสุโขทัยและเป็นผู้แผ่อำนาจไปปกครองสุโขทัยดุจว่าเป็นกษัตริย์องค์หนึ่งของอาณาจักรของสุโขทัย เคยเสด็จไปเมืองจีนนำเครื่องถ้วยชามจีนเข้ามาเผยแพร่ในอยุธยา จีนเรียก “เจียวลกควนอิน” (เจ้านครอินทร์)
เมื่อสิ้นสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระองค์นี้ พระราชโอรสคือเจ้าสามพระยาได้เป็นกษัตริย์หลังจากที่พี่ชายสององค์คือเจ้าอ้ายพญาเจ้ายี่พญาชนช้างแย่งราชสมบัติจนตายทั้งคู่ ต่อมาพระราชโอรสของเจ้าสามพระยาคือพระราเมศวร (เป็นตำแหน่งพระอุปราชสมัยอยุธยาตอนต้น) ซึ่งเคยครองเมืองพิษณุโลกมาก่อนได้ครองอยุธยาแทนชื่อสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ระหว่างอยู่ในราชสมบัติ พระเจ้าติโลกราช กษัตริย์ล้านนา (โปรดสังเกตว่าอยู่ร่วมสมัยกันแต่ครองคนละอาณาจักร ชื่อคล้ายกัน แปลเหมือนกัน ศรัทธาในพุทธศาสนาเหมือนกัน) ได้แผ่อำนาจลงมาเกือบถึงพิษณุโลก สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงขึ้นไปตั้งวอร์รูมรับมืออยู่ที่พิษณุโลก
ระหว่างนั้นพิษณุโลกเป็นดุจราชธานีแห่งที่ 2 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงผนวชเป็นพระภิกษุอยู่ที่นั่นและทรงทะนุบำรุงพุทธศาสนามากมาย
เชื้อสายเจ้านายสุโขทัยอพยพลงมาอยู่อยุธยากันมากจนได้ทำราชการเป็นใหญ่เป็นโต แต่เรื่องเก่า ๆ นั้นใครสะกิดก็เป็นแผลให้เจ็บปวดได้ พระนาม “ธรรมราชา” ที่เคยเรียกเจ้าเมืองอาณาจักรสุโขทัยตั้งแต่ครั้งพระมหาธรรมราชาลิไทลงมาบัดนั้นก็กลายเป็นเพียงบรรดาศักดิ์ขุนนางธรรมดา ในสมัยสมเด็จพระไชยราชาธิราชแห่งกรุงศรีอยุธยา ขุนพิเรนทรเทพ (ในหนังเรื่องสุริโยไทของ
ท่านมุ้ย ฉัตรชัยแสดงเป็นขุนพิเรนทรเทพ) เชื้อสายเจ้าทางสุโขทัยเป็นเจ้ากรมพระตำรวจ ต่อมาถึงสมัยขุนวรวงศาธิราช ได้คบคิดกับขุนอินทรเทพ หมื่นราชเสน่หา และหลวงศรียศจับขุนวรวงศาธิราช ท้าวศรีสุดาจันทร์และลูกฆ่า แล้วเชิญพระเทียรราชา น้องสมเด็จพระไชยราชาสึกจากพระมาครองราชย์เป็นสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ
ในรัชกาลใหม่นี้ขุนพิเรนทรเทพได้เป็นพระมหาธรรมราชาและโปรดฯ ให้ขึ้นไปครองเมืองพิษณุโลก อันเป็นการตอบแทนความดีอย่างสูงสุดเพราะเท่ากับคืนเกียรติยศแก่เจ้านายเชื้อสายสุโขทัยนั่นเอง
ครั้นพม่าสมัยบุเรงนองยกทัพมาตีอยุธยา พระมหาธรรมราชามีเรื่องขัดแย้งกับทางอยุธยาอยู่ก่อนแล้วจึงไปเข้าด้วยกับพม่า บุเรงนองตั้งให้เป็นเจ้าฟ้าสองแควครองเมืองพิษณุโลกไม่ขึ้นต่ออยุธยา แต่เป็นเจ้าเมืองประเทศราชของพม่า
เมื่อพม่าตีอยุธยาแตกครั้งที่ 1 ได้ตั้งเจ้าฟ้าสองแควเป็นกษัตริย์ครองพระนคร ศรีอยุธยาพระองค์ที่ 18 ทรงพระนามว่าสมเด็จพระมหาธรรมราชาตามแบบสุโขทัย หรือสมเด็จพระสรรเพชญที่ 1 แต่เป็นพระองค์แรกของราชวงศ์ใหม่ซึ่งนักประวัติศาสตร์เรียกว่าราชวงศ์สุโขทัยหรือราชวงศ์พระร่วง พระราชโอรสของพระองค์คือสมเด็จพระนเรศวรและสมเด็จพระเอกาทศรถ
เป็นอันว่าสมเด็จพระนเรศวรมหาราชก็มีเชื้อสายเจ้านายทางสุโขทัยทางพ่อ อยุธยาทางแม่
คราวที่แล้วตั้งคำถามว่าอาณาจักรสุโขทัยเกิดก่อนอาณาจักรอยุธยา ต่อมาอยุธยาจึงตั้งขึ้นเป็นแคว้นใหม่ทางใต้แถบลุ่มน้ำเจ้าพระยาและป่าสักจนพัฒนาไปเป็นอาณาจักรมีเมืองขึ้นเมืองประเทศราชมากมาย ในขณะที่สุโขทัยยังอยู่แต่ก็ค่อย ๆ เสื่อมลงจนรอบแรกตกเป็นเมืองประเทศราชของอยุธยาสมัยพญาลือไท ซึ่งแปลว่าเสียอำนาจแต่ยังจัดการปกครองตนเองได้และสูญอาณาจักรโดยสิ้นเชิงในรอบหลังสมัยพญาบาลเมืองและพญาราม เหตุใดในทางประวัติศาสตร์จึงถือว่าสุโขทัยเป็นอาณาจักรแรกของไทยและสัมพันธ์กับอาณาจักรที่สองคือกรุงศรีอยุธยา แล้วอาณาจักรโยนกหรือล้านนาของพ่อขุนเม็งรายมหาราชและอาณาจักรอื่น ๆ หายไปไหน ไม่ใช่บรรพบุรุษของเราด้วยดอกหรือ
ถ้าตอบสั้น ๆ ก็ต้องว่าใช่ทั้งนั้น เราจะ นับแต่พ่อขุนรามคำแหงไม่ได้ พ่อขุนบานเมือง พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พ่อขุนศรีนาวนำถุม ก็เป็นผู้สร้างบ้านเมืองนี้มาให้เรา แต่ที่เราให้เครดิตสุโขทัยเป็นพิเศษเพราะก่อนหน้านี้เรามีความรู้เกี่ยวกับอาณาจักรอื่นน้อย แม้แต่สุโขทัยเองก็รู้จักไม่หมดจด สมัยผมยังเด็กครูสอนให้เรียกว่าพ่อขุนนาวนำถม พ่อขุนบางกลางท่าวด้วยซ้ำ เจ้าเมืองสุโขทัยก็รู้จักอยู่ไม่กี่คน ต่อมาเราพบหลักฐานมากขึ้น การอ่านศิลาจารึกก็แตกฉานมากขึ้นตีความได้น่าเชื่อถือขึ้น
จึงเริ่มลำดับความรู้กันใหม่
ถ้าตอบยาว ๆ ก็ต้องว่า พ่อขุนเม็งรายแห่งอาณาจักรโยนกหรือล้านนาท่านก็ใหญ่ของท่านอยู่ทางเหนือสุดแต่เมื่อวันนี้เชียงราย เชียงใหม่ พะเยาของท่านเป็นของไทยท่านก็เป็นบรรพชนของไทยด้วยเช่นเดียวกับพระนางจามเทวีแห่งอาณาจักรหริภุญไชย เมื่อลำพูนเข้ามาอยู่กับไทยท่านก็เป็นบรรพสตรีของไทย แต่ที่เราต้องให้เครดิตแก่อาณาจักรสุโขทัยเป็นพิเศษเพราะมีการผสมปนเปกับอยุธยามากกว่าใคร จากที่เล่ามาก็จะเห็นว่าอยุธยาเคยขึ้นไปครองสุโขทัย (ทางล้านนาเองอยุธยาก็เคยขึ้นไปครอง) ฝ่ายเจ้านายเชื้อสายสุโขทัยก็เคยลงมาครองอยุธยาจึงมีความสัมพันธ์ทางการแต่งงานและทางสายเลือดต่อกันติดจนแยกออกยากมากกว่าสายพ่อขุนเม็งรายและพระนางจามเทวี
เป็นอันว่าอาณาจักรสุโขทัยครั้งนั้นมีผู้ปกครองดังต่อไปนี้ครับ
ราชวงศ์นาวนำถุม
1.พ่อขุนศรีนาวนำถุม
2.พ่อขุนผาเมือง (ลูกพ่อขุนศรีนาวนำถุม)
ราชวงศ์พระร่วง
1. พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ (ลูกเขยพ่อขุนศรีนาวนำถุม)
2. พ่อขุนบานเมือง (ลูกพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
3. พ่อขุนรามคำแหง (ลูกพ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
4. พญาเลอไท (ลูกพ่อขุนรามคำแหง)
5. พญางั่วนำถุม (ลูกพ่อขุนบานเมือง)
6. พญาลิไท (ลูกพญาเลอไท) อยุธยาซึ่งเพิ่งตั้งขึ้นในสมัยนี้ยึดได้พิษณุโลก ท่านได้เป็นเจ้าเมืองสุโขทัยสองรอบ
7. พระมหาเทวี (น้องพญาลิไท เมียขุนหลวงพะงั่ว) ได้เป็นสองรอบ
8. พญาลือไท (ลูกพญาลิไท) กรุงศรีอยุธยายึดได้อาณาจักรสุโขทัยทั้งหมดแต่ให้เป็นประเทศราช
9. พระศรีเทพาหุราช (ลูกพระมหาเทวี) ได้เป็นต่อจากแม่หลังจากแม่เป็นเจ้าเมืองรอบสอง
10. พญาไสยลือไท (ลูกพญาลือไท)
11. พญาบาลเมือง (ลูกพญาลือไท) ครองสองแคว
และ 12. พญาราม (เข้าใจว่าเป็นลูกพญาลือไทเช่นกัน) ครองกรุงสุโขทัย หลังจากนั้นกรุงศรีอยุธยาได้ผนวกรวมอาณาจักรสุโขทัยเข้ามาแล้วส่งคนจากอยุธยาขึ้นไปครองไม่ให้ปกครองตนเองอีก
ความยิ่งใหญ่อลังการดุจพระร่วงหรือการรับรุ่งอรุณยามเช้าของสุโขทัยก็เป็นอันร่วงไปตามอนิจลักษณะที่ว่าด้วยการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปของสรรพสิ่งด้วยประการฉะนี้แล.
วิษณุ เครืองาม
wis.k@hotmail.com
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น